γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Ταρατόρι το δροσιστικό. Ταρατόρι, η Φλωρινιώτικη κρύα γιαουρτόσουπα. Ταρατόρι, το ορεκτικό άλλων εποχών. Ίσως έτσι θα προσδιοριζόταν το νόημα της λέξης ταρατόρι, επειδή όσο και αν ψάξει κανείς στα λεξικά, η λέξη ταρατόρι δεν υπάρχει. Την βρίσκει κανείς στο Φλωρινιώτικο λεξιλόγιο, και μάλιστα ανθρώπων κάποιας ηλικίας, καθώς η λέξη είναι άγνωστη για τους περισσότερους νέους της περιοχής μας.

Και όμως το ταρατόρι είναι από τα παλαιότερα ορεκτικά της Φλώρινας, του Μοναστηρίου και των βλάχικων χωριών. Ήταν το ορεκτικό του καλοκαιριού, καθώς η παρασκευή του απαιτεί φρέσκο αγγουράκι. Εύκολη και γρήγορη συνταγή. Οι νοικοκυρές σε μια μεγάλη πήλινη γαβάθα αραίωναν το γιαούρτι με κρύο νερό, πρόσθεταν το αγγουράκι, που το είχαν περάσει στον τρίφτη, λίγο λάδι, αλάτι, μαυροπίπερο, μπόλικο ψιλοκομμένο σκόρδο και καλό ανακάτεμα. Το ταρατόρι, η ορεκτική παγωμένη γιαουρτόσουπα ήταν έτοιμη.
Για τους φτωχούς, το ταρατόρι, ήταν το γεύμα των θερινών μηνών. Οι πολυμελείς οικογένειες έβαζαν την γαβάθα στη μέση του σοφρά και έτρωγαν όλοι με τα κουτάλια τους από την ίδια γαβάθα. 
Ο μεσαιωνικός αυτός τρόπος να τρώνε από την ίδια γαβάθα ήταν πολύ συνηθισμένος στα χρόνια της τουρκοκρατίας, αλλά και μετά, καθώς υπήρχε φτώχεια και ανέχεια. Οι πιο εύποροι και πιο εξευγενισμένοι όμως, το ταρατόρι το έτρωγαν ως ορεκτικό πριν το κυρίως πιάτο. 
Το ταρατόρι με μπόλικο σκόρδο ήταν πράγματι ορεκτικό και άνοιγε την όρεξη. Παλιά και οι εύποροι της πόλης έτρωγαν το ταρατόρι από την ίδια γαβάθα, αλλά αργότερα, τον καιρό της αστικοποίησης και του μοντερνισμού άρχισαν να χρησιμοποιούν μπολ πορσελάνης και οι νοικοκυρές σέρβιραν το ταρατόρι ξεχωριστά στον καθένα.
Υπήρχε και το νηστίσιμο ταρατόρι για τις νηστείες του Δεκαπενταύγουστου, του Προδρόμου, του Σταυρού και του Σωτήρος. Το νηστίσιμο ταρατόρι είχε όλα τα υλικά, εκτός από γιαούρτι και λάδι, είχε χρώμα πρασινωπό και σερβίρονταν κρύο. Πρόσθεταν μάλιστα και αρκετό ξύδι για να γίνει πιο νόστιμο.
Το ταρατόρι ήταν αποκλειστικά σπιτικό ορεκτικό και ποτέ δεν σερβιρίστηκε στα ταβερνάκια και τα εστιατόρια. 
Ήταν το ορεκτικό της οικογένειας, αλλά και των τραπεζιών για φίλους και συγγενείς, που γίνονταν τους καλοκαιρινούς μήνες. Τότε που όλοι σχημάτιζαν κύκλο γύρω από την γαβάθα και με τα κουτάλια τους γευόταν την δροσιά του και την σκορδάτη γεύση του.
Το τζατζίκι είναι παρόμοιο με το ταρατόρι. Διαφέρουν μόνο στο γιαούρτι. Το τζατζίκι γίνεται με πηχτό στραγγιστό γιαούρτι, ενώ το ταρατόρι με το ίδιο γιαούρτι, αλλά αραιωμένο με νερό. 
Το τζατζίκι είναι μια κρύα γιαουρτοσαλάτα, ενώ το ταρατόρι είναι μια κρύα γιαουρτόσουπα. Και τα δυο όμως είναι ορεκτικά.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, το τζατζίκι δεν υπήρχε στην κουζίνα των χωριών της Φλώρινας. Άγνωστο γιατί, οι χωρικοί της Φλώρινας δεν έτρωγαν τζατζίκι. Πιθανότατα δεν το γνώριζαν, καθώς στα ταβερνάκια της Φλώρινας δεν σέρβιραν τζατζίκι. 
Στη Φλώρινα όμως, αρκετές νοικοκυρές έφτιαχναν τζατζίκι, ως ορεκτικό στα μεγάλα τραπέζια, που έκαμναν για φίλους και συγγενείς το καλοκαίρι. 
Αργότερα όμως, στην δεκαετία του 1920, οι πρόσφυγες από την Θράκη και την Μικρά Ασία αναζητούσαν το τζατζίκι και το ούζο στα καφενεία, έτσι που με την πάροδο του χρόνου το τζατζίκι έφτασε στην πρώτη θέση των προτιμήσεων των θαμώνων των καφενείων και των καπηλειών. 
Τα πρώτα προσφυγικά εξοχικά καφενεία - ταβερνάκια, όπως του Καραγκιόζη στην οδό Ιωαννίνων και του Μπάμπη στα Καβάκια, ήταν αυτά που σέρβιραν πάντα τζατζίκι μαζί με τα άλλα μεζεδάκια. Από αυτά τα εξοχικά ταβερνάκια άρχισε το τζατζίκι να περνά και στα καφενεία και ταβερνάκια του κέντρου της Φλώρινας. 
Σήμερα το τζατζίκι είναι σήμα κατατεθέν της ελληνικής ταβέρνας μαζί με την μπριζόλα και το σουβλάκι. 
Πολλοί ισχυρίζονται ότι το τζατζίκι είναι τουρκικό ορεκτικό, επειδή στα τούρκικα ονομάζεται «cacik». 
Ίσως το όνομά του να είναι τούρκικο, όμως εγώ αμφιβάλλω αν η προέλευση του είναι τούρκικη. Και οι αμφιβολίες μου στηρίζονται στο γεγονός ότι από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μέχρι την τουρκική κατάληψη οι λαοί τμήματος της Ασίας, της Βόρειας Αφρικής και της Ευρώπης ζούσαν χωρίς σύνορα. Ελληνιστική εποχή, Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και Βυζάντιο ισοδυναμούν με χίλια επτακόσια χρόνια περίπου. Μακρά περίοδος, κατά την οποία οι λαοί αντάλλασσαν πολιτισμό. Οι συνήθειες και τα φαγητά πέρασαν από την μια άκρη της αυτοκρατορίας στην άλλη. Και στέριωσαν και έμειναν όσα από αυτά άξιζαν και δέθηκαν με τις γαστρονομικές συνήθειες κάθε λαού και τόπου. 

Και όσο για το τζατζίκι, αυτό δεν χρειάζεται καμιά βοήθεια στήριξης, καθώς βρίσκεται σε ψηλή θέση στις προτιμήσεις των Φλωρινιωτών. Αντίθετα το ταρατόρι χάθηκε, χάθηκε και από την σπιτική μας κουζίνα. Ίσως οι ταβέρνες της Φλώρινας θα μπορούσαν να σερβίρουν ταρατόρι, ώστε να μη χαθεί αυτό το Φλωρινιώτικο ορεκτικό.


Δημήτρης Μεκάσης